„Лабораторија од минатото за иднината: Приказни за Летната школа за архитектура во манастирот Свети Јоаким Осоговски, 1992 – 2017“ е национален претставник на 18. Интернационална изложба на архитектурата во Венеција во 2023 година. Официјалното отворање на македонскиот павилјон беше вчера, на Меѓународниот ден на музеите. Комесар на проектот е Дита Старова Ќерими, а куратори се: Александар Петановски, Димитар Крстески, Дарко Драгановски, Марија Петрова и Горан Петров. Излагачи во поставката се: Минас Бакалчев, Митко Хаџи-Пуља, Александар Радевски, Саша Тасиќ и Димитар Папастеревски.

-Учеството на оваа престижна манифестација со ваков проект е од особено значење, бидејки се вклучени голем број на автори кои ретроспективно низ годините наназад имаат директен импакт во развојот на современата македонска архитектура и архитектурата во регионот, вели Дита Старова.

Изложбата „Приказни за Летната школа за архитектура од манастирот Св.Јоаким Осоговски, 1992-2017“, е посветена на Летната школа на Архитектонскиот факултет, Универзитетот Св. Кирил и Методиј. Изложбата ја согледува школата како психогеографски асамблаж од парчињата, спомените, кажувањата, приказните за настаните, местата и луѓето во и околу Летната школа.

Првата школа започна со истражување на корените на преродбенската архитектура во делото на протомајсторот Андреа Дамјанов, документирајќи ги објектите и нивната поставка во манастирот. Низ годините Летната школа се формираше во еден уникатен педагошки експеримент, во неизвесната авантура на учење, правење и преиспитување на границите на архитектурата и уметноста. Така Летната шлкола на Архитектонскиот факултет, Универзитетот Св. Кирил и Методиј, во манастирот Св. Јоаким Осоговски, од еден локален настан, набрзо стана еден меѓународен јазој кој ги собираше различните луѓе и идеи. Меѓу другите тука беа низа домашни и странски автори: Александар Никољски, Живко Поповски, Борис Чипан, Владимир Георгиевски, Ранко Радовиќ, Антон Швајхофер, Петар Габриелчич, Гоце Аџи Митревски, Георги Константиновски, Хрвоје Њириќ, Влатко Коробар, Мартин Гулески,Зорица Блажевска, Домника Бошкова, Дејвид Биги, Класке Хавик, Себастијан Велдхаусен, Александар Бродски, Елија Зенгелис, Хан Тумертекин, Семи Ринтала, Петер Вилсон, Мишел Ридејк, Јулиет Бекеринг, Алеш Водопивец…

Делуваше од почетокот на бурните 1990-тите во критичното време на геополитичките прекршувања, во времето на поделби ги обединуваше луѓето од различни страни на светот. Беше производ на соработка, сотворење, но и дебата за различните концепти, методи, постапки на учење, мислење и правење на архитектурата. Ова поставка сака да даде една документарна основа на сеќавањањата, приказните, замислите, доживувањата, изложени на заедничка маса, на сличен начин како што на чардакот од конакот се разговараше, работеше, изложуваше. На тој начин собраните објектите, слики, записи, цртежите како трагите од минатото ни сведочат за една можна заедничка иднина.

Работата во Летната школа има два клучни аспекти, прво, ги истражуваше различните стратегии на архитектонската педагогија, проширувајќи ги границите на мислење и правење на архитектурата, преку прашањата кои ги отвараше како теми на различните сесии, второ, делуваше на другата страна на геополитички трендови на своето време во критичните 1990-ти години.

Овој проект сака да воспостави една динамична реконструкција на делото на многумина, низ сеќавања, спомени, приказни, да погледа од другата страна, спротивставувања во можното секојдневно и возвишено на архитектурата: во куќата, во улиците, во маалото, во прототиповите на суровата транзицијата, во не-местата, во отфрлените материјали, во избликот на чистата архитектура во планините, во спектаклите на природата, во невидливите лавиринти, во пресекот, во колажот/асамблажот/монтажата, во чувството на дом, ќе напише Дита Старова.